FIDANLARIN DIKIM ZAMANI
Fidan dikiminde başarıyı etkileyen en önemli faktörlerden biride dikim zamanıdır. Dikim, genel olarak vejetasyon mevsiminin dışında yani bitkilerin latent devresi dışında yapılır. Ancak dikim zamanı, sulama imkânı olan uygulamalarda ve kaplı fidan kullanma durumunda bütün yıla dağıtılabilir. Bununla birlikte yapraklı ve çıplak köklü fidanların sonbaharda, iğne yapraklı ve daimi yeşil yapraklıları da erken sonbaharda veya geç ilk baharda dikmek gerekir. Aynı şekilde ılıman iklimlerde yaprağını döken türler içinde en iyi dikim zamanı toprağın don periyodunun dışındaki ilkbahar ve sonbahardır.
Kaplı fidanlar aşırı sıcak, donlu, fırtınalı ve yağışlı günler dışında her mevsim dikilebilir. Topraklı fidanlar dikim mevsimi bakımından çıplak köklü ve kaplı fidanlar arasında bir değerde olup, kaplı fidanlara daha yakındır. Ancak büyük materyallerde, yeterli kök terbi yesi görmemiş olanlarda, balya boyutu yetersiz olanlarda ve kök toprak teması zayıf ya da bozulmuş olanlarda uyku döneminin tercih edilmesi dikim başarısı açısından önemlidir.
Çıplak köklü fidanların ise, prensip olarak büyüme dönemi dışında ya da uyku döneminde dikilmeleri zorunludur.
DIKIM ZAMANINI ETKILEYEN FAKTÖRLER
1. Dikim Sahasının Genel İklim Şartları
Özellikle yazları kurak ve yağışların daha ziyade sonbahar ve kışa rastladığı Akdeniz Bölgesinde dikimler sonbaharda yapılır.
2. Dikim Sahasının Yerel İklim Şartları
Rüzgârdan çok etkilenen sahalarda, özellikle iğne yapraklılarda ilkbahar dikimleri tercih edilmelidir.
3. Toprak Nitelikleri
Gevşek ve kumlu sahalarda sonbaharda, ağırca ve verimli sahalarda ilkbahar dikimleri tercih edilmelidir.
4. Türler ve Fidan Materyalleri
Genellikle yapraklılar için sonbahar, ibreliler için ilkbahar dikimi daha uygun olur. Türlerin kök büyümesinin seyri de dikim zamanının tespiti açısından önemli bir faktör- dür. Yapılan araştırmalar köklerin mart ortasına kadar gelişme bakımından durgun bir devre geçirdiği ve bu tarihten itibaren ilkbaharda en faal devresini yaşadığı, yazın durgunlaştığını ve sonbaharda ikinci faal devreye ulaştığını ve kışın tekrar durgunlaştığını göstermiştir. Binaenaleyh tomurcuklar kabarmadan 2/3 hafta önceye kadar yapılan dikimler en uygundur.
Topraklı ve kaplı fidanların dikimi büyük ölçüde mevsime bağlı değildir. Mahalli iklim şartlarına bağlı olarak erken sonbahardan geç ilkbahara kadar dikilebilir.
5. Dikim Esnasındaki Hava Şartları
Hangi mevsimde dikim yapılırsa yapılsın havanın kapalı olduğu, rüzgârsız ve aşırı soğuğun olmadığı günler tercih edilmelidir. Bu konuda dikkate alınması gereken diğer bir hususta söküm tarihi ile dikim tarihi arasında geçen sürenin mümkün olduğu kadar kısa tutulması gereğidir.
ÜLKEMIZ ŞARTLARININ DIKIM MEVSIMLERINE GÖRE DEĞERLENDIRILMESI
1.İlkbahar Dikimi
Genellikle kışları sert geçen ve ilkbahar ile yaz ayları başlarında bol yağış alan yöreler için önerilir. Bu dikim zamanı mart ayının başından mayıs ortasına kadar sürer. Türler itibariyle geç süren fidanlar, bilhassa kızılçam. Fıstıkçamı hariç diğer çamlar, ladin, köknar gibi önemli ibreliler için ilkbahar dikimi esas dikim mevsimidir.
2.Yaz Dikimi
Kaplı veya topraklı fidanlarda, sulama imkânları var olduğu sürece yaz dikimi yapıllabilir. Mecbur olmadıkça tercih edilmemelidir.
3.Sonbahar Dikimi
Genellikle ilkbaharda erken süren yapraklı türler için uygundur. Ekim ayından, Aralık ve Ocak ayının ortasına kadar devam eder. Kavak ve söğütlerde geç sonbahar dikimi yapılmalıdır.
4.Kış Dikimi
Esas itibari ile Akdeniz ile Batı Anadolu ‘da denizden yüksek olmayan, kışları mutedil olan yerler için uygundur. İstanbul ve çevresi de buna dâhildir.
GENEL DIKIM YÖNTEMLERI
Bir dikimin başarıya ulaşmasında buraya kadar gördüklerimizi de dikkate alarak şu genel kurallara uyulmalıdır:
1- Dikim için yetişme ortamı şartlarına özellikle iklim şartlarına uyum gösteren türler seçilmelidir.
2- Daha önce belirtilen esaslara uygun olarak iyi bir saha hazırlığı ve toprak işleme yapılmalı, gerektiğinde drenaj ve toprak ıslah yöntemlerine başvurulmalıdır.
3- Kök/gövde dengesi olan selekte edilmiş fidanlar kullanılmalıdır.
4- Fidanlar kökler ve fidanın bütünü zedelenmeden sökülmeli, uygun kök ve gövde budaması yapılmalıdır.
5- Fidanların sökümleri ile dikimleri arasında geçen süre mümkün olduğu kadar kısa tutulmalıdır.
6- Dikim esnasında fidanlar özellikle kökleri güneş ve rüzgârın kurutucu etkisinden, don ve soğuk zararlarından korunacak şekilde ambalajla veya örtülü olarak getirilmeli ve dikime kadar sahada korunaklı bir yerde bekletilmelidir. Kökler açıkta kaldığı takdirde, kuvvetli güneş, rüzgâr ve soğuk (don) ince kılcal kökleri kurutarak fidanları öldürebilir.
7- Şartlara uygun dikim zamanı seçilmelidir. Bulutlu kapalı havalar tercih edilmeli, donlu, rüzgârlı ve yağışlı havalar tercih edilmemelidir.
8- Uygun dikim yöntemi seçilmelidir.
• Seçilecek yöntem dikilecek bitki türlerine uygun olmalıdır.
• Yetişme ortamı, özellikle toprak niteliklerine uygun olmalıdır. Örn. Kurak ve meyilli yörelerde teras yöntemleri yağmurun yüzeysel akışını azaltarak toprağın rutubet alımını artırabilir veya ıslak yörelerde tepe dikimleri (arazinin tepecik haline dönüştürülmesi) uygulanabilir.
• Kullanılacak fidan materyalinin yaşına, fidanlıkta gördüğü işlemlere göre (replikaj, çıplak köklü veya tüplü oluşuna) yöntem seçilmelidir.
• Aynı zamanda dikim yöntemi emniyeti yanında kolay, ekonomik ve hızlı bir yöntem olmalıdır.
9- Bitkilerin latent devrede olmalarına dikkat edilmelidir. Çıplak köklü fidanların dikim mevsimi, fidanların uykuda olduğu Kasım-Nisan ayları arasında olmalıdır.
10- Diğer hususlar:
Peyzaj ve çevre düzenleme çalışmalarında ağaçlar, binalar ve mekânlarla uyum halinde olmalıdır. Seçilecek tür yalnız estetik ve hâlihazır fonksiyonlar açısından değil, ilerde ulaşacağı boyutlarda dikkate alınarak seçilmelidir. Örneğin bir ev alçak ve düz ise dikilecek ağaç onun boyunu aşmalıdır. Ön bahçeler için piramidal ve sütun formlar seçilmelidir. Yapraklarını döken türler iğne yapraklılara çok yakın dikilirse onu bastırabilir. Ağaçların 5 m’ den yakın dikilmemesine dikkat etmek gerekir.
Dikim yapılan sahada önce boylu ağaçlar, sonra orta, sonra sıra ile küçük boylu ağaçlar ve çalılar dikilir. Drenaj ve sulama şebekesi yapıldıktan sonra çim alanlar tesis edilip ve en son çiçekler proje sahasına dikilir.
Dikim esnasında kökler bir tarafa toplanmamalı, U ve J şeklinde kıvrılmamalı ve kök sert dikim çukurunun kenarlarına her taraftan fidanın büyüklüğüne göre değişmekle beraber, ortalama 20cm.den daha fazla açıklık kalacak şekilde çukur geniş açılmalı ve kazık kök çukurun dibine dokunmamalıdır. Arada yumuşatılmış bir toprak tabakası bulunmalıdır.
Normal şartlar altında fidanların dikimi, kök boğazı (gövdenin toprakla birleştiği kısım) fidanlıktan çıkarıldığı hizada olacak şekilde yapılmalıdır.
Fidan derin dikildiğinde diri diri gömülmüş sayılır ve fidan ölür. Kök boğazı yüzeyde kalacak şekilde, sığ bir dikimde uygun olmaz.
Hangi yöntemle açılırsa açılsın dikim çukuru veya yarığı en az kökü bütünüyle alabilecek büyüklükte olmalıdır.
Dikimlerde kimyevi ve ticari gübre kullanılmaması gübrenin bu aşamada daha ziyade olgunlaşmış organik gübre olarak verilmesi öngörülmektedir. Kökler dikim çukurunda toprakla tam bir temas içinde olmalı ve arada bir boşluk kalmamalıdır. Yani kökler toprakla iyice sıkıştırılmalıdır. Dikimden sonra fidanlar mutlaka dik durumda olmalıdır.
